Papież Hipolit (ok. 170–235) – nadgorliwy święty rygorysta

Mozaika z czasów Pelagiusza, ostatni po prawej - św. Hipolit, bazylika San Lorenzo fuori le mura

Mozaika z czasów Pelagiusza, ostatni po prawej - św. Hipolit, bazylika San Lorenzo fuori le mura

Hipolit – autor pism teologicznych, do historii przeszedł jako pierwszy antypapież. Jak do tego doszło, że będąc wrogiem trzech żyjących w tym czasie, prawomocnie wybranych, a przez Kościół uznawanych za świętych papieży,  sam dostąpił świętości? Konflikt ideologiczny zaczął zarysowywać się w dyskusji Hipolita (zanim został papieżem) z ówczesnym biskupem Rzymu Kalikstem I i ciągnął się w trakcie pontyfikatu dwóch kolejnych papieży.
Mozaika z czasów Pelagiusza, ostatni po prawej - św. Hipolit, bazylika San Lorenzo fuori le mura
Kościół Sant'Ippolito, viale delle Provincie
Kościół Sant'Ippolito, viale delle Provincie
Posąg papieża Hipolita, kościół San Lorenzo in Damaso
Posąg papieża Hipolita, fragment, kościół San Lorenzo in Damaso
Hipolit – autor pism teologicznych, do historii przeszedł jako pierwszy antypapież. Jak do tego doszło, że będąc wrogiem trzech żyjących w tym czasie, prawomocnie wybranych, a przez Kościół uznawanych za świętych papieży,  sam dostąpił świętości? Konflikt ideologiczny zaczął zarysowywać się w dyskusji Hipolita (zanim został papieżem) z ówczesnym biskupem Rzymu Kalikstem I i ciągnął się w trakcie pontyfikatu dwóch kolejnych papieży.
      Kościół Sant'Ippolito, viale delle Provinci

W odróżnieniu od nich Hipolit był przedstawicielem rygorystycznej i nieugiętej linii w postępowaniu z wiernymi, którzy w czasie wcześniejszych prześladowań chrześcijan wyparli się wiary, albo tych, którzy dopuszczali się grzechów ciężkich, jak cudzołóstwo czy zabójstwo. Równie nieprzejednana była jego postawa wobec swobodnego życia seksualnego chrześcijanek – nie zezwalał on na związki seksualne kobiet niezamężnych, jak również ich ślub z niewolnikami. Nieugiętość Hipolita, mająca na celu wyrzucenie takich grzeszników poza gminy chrześcijańskie, zyskała mu wielu zwolenników, ale też wrogów. Z tego powodu założył on odrębną gminę poza Rzymem (w Porto), a przez grono swoich sympatyków został obwołany antypapieżem. W ten sposób od 217 roku w Kościele rzymskim zapanowała schizma, prowadząca do ciągłych zamieszek i starć w gronie samych chrześcijan: zwolenników oficjalnej, mniej kategorycznej, papieskiej linii z jednej strony i zwolenników Hipolita z drugiej.

Aby położyć kres rozruchom i przelewowi krwi, ówczesny cesarz Maksymin Trak nakazał wygnanie w 235 roku obu konkurentów – ówczesnego papieża Poncjana i antypapieża Hipolita i skazanie ich na przymusowe roboty na Sardynii. Praca w kamieniołomie pogodziła obu papieży, ale wycieńczenie fizyczne przyniosło ich rychłą śmierć, co pozwoliło Kościołowi uznać ich za świętych męczenników. Ich ciała przewieziono do Rzymu, ale nie spoczęły w jednym miejscu. Hipolit złożony został na cmentarzu przy via Tiburtina. Z czasem jego doczesne szczątki przeniesiono jednak do kościoła San Silvestro in Capite. Kroniki wspominają też o dalszej translokacji relikwii – do kościoła Santi Quattro Coronati, jak również bazyliki św. Wawrzyńca za Murami (San Lorenzo fuori le mura), co w przypadku tej ostatniej potwierdzałaby zachowana w jej absydzie mozaika z przedstawieniem świętego antypapieża.

      Prawdopodobnie św. Hipolit, antyczny
      posąg, Musei Vaticani, zdj. Wikipedia


Już w IV wieku Hipolit stał się patronem ludzi dotkniętych słabością ciała. Jego wizerunki w Rzymie są jednak nader nieliczne – na ogół przedstawiano go jako siedzącego mędrca z księgą, co odnosi się do stworzonych przez niego dzieł teologicznych (w większości zaginionych).  Należy też przyznać, że jego postać była niełatwa do popularyzacji. Pomimo późniejszego pojednania z prawomocnym papieżem i kanonizacji owiana była bowiem trudną do wytłumaczenia aurą niesubordynacji i schizmy. Być może dlatego jego imię zlało się z czasem z innym męczennikiem, jak się wydaje bliższym samym rzymianom – Hipolitem – strażnikiem więziennym i neofitą, nawróconym przez diakona Wawrzyńca w podziemiu swego domu. Miejsce pochówku św. Wawrzyńca znajdowało się niedaleko grobu Hipolita antypapieża i być może to dało asumpt do powstania barwnej postaci św. Hipolita – patrona koni i strażników więziennych.

O Hipolicie teologu przypomniano sobie w Rzymie wiele wieków później. Ciekawą, dedykowaną mu świątynię (Sant’Ippolito) odnajdziemy w oddalonej od centrum Rzymu dzielnicy Nomentano (viale delle Provincie), w niedalekiej odległości od katakumb, w których początkowo spoczęło ciało antypapieża Hipolita. Nie można nie zwrócić na nią uwagi, gdyż niezwykle surowa bryła i całkowicie pozbawiona dekoracji ceglana, monumentalna fasada przyciągają wzrok.  Kościół powstał w 1934 roku i jest przykładem poszukiwania nowego stylu w architekturze. Jej autorem był Clemente Busiri Vici, twórca kilku innych ascetycznych, surowych kościołów powstałych w mieście nad Tybrem w czasach rządów Benito Mussoliniego. Dzielnica była sztandarowym przykładem nowego budownictwa mieszkalnego powstającego pod patronatem Duce, a wspomniany kościół, którego zleceniodawcą był papież Pius XI, stanowić miał jej duchowe centrum. We wnętrzu nie ma jednak zbyt wielu dzieł poświęconych Hipolitowi oprócz fresku absydy z 1950 roku przedstawiającego Glorię św. Hipolita.